Dr. Meltem Bayraktar, Kıdemli Yönetici, Kentsel Verimlilik ve İklim Programı, WRI Türkiye*
Baret Binatlı, Yapılı Çevre Yöneticisi, Kentsel Verimlilik ve İklim Programı, WRI Türkiye
Tuğçe Üzümoğlu, İklim Çalışmaları Yöneticisi, Kentsel Verimlilik ve İklim Programı, WRI Türkiye
tarafından kaleme alınan bu yazı İTÜ Vakfı Dergisi Ocak-Mayıs 2024 sayısında yayımlanmıştır.
Sıfır Karbon Binalar; enerji verimliliği oldukça yüksek, kalan enerji ihtiyacını yerinde yenilenebilir kaynaklardan veya yenilenebilir enerji santrallarından sağlayan, yaşam döngüsüne ait operasyonel ve gömülü karbon emisyonları en aza indirgenmiş, ortadan kaldırılması mümkün olmayan emisyonların ise karbon dengeleme ile sıfırlandığı binalar olarak tanımlanmaktadır.
İklim değişikliği ile mücadelede küresel ısınmayı 2°C’nin altında tutma ve 1,5°C ile sınırlandırma hedeflerine ulaşmak için küresel karbon emisyonlarının önümüzdeki on yıl içinde radikal bir şekilde azaltılması ve 2050 yılına kadar net sıfır emisyona ulaşılması gerekmektedir.
Binalar, uzun ömürlü olmaları ve yüksek enerji tüketimleri nedeniyle küresel sera gazı emisyonlarının üçte birinden fazlasına neden olmaktadır. Ayrıca, inşaat sektörünün ekonomide kilit itici güç olması nedeniyle binalar, dünya genelinde ve Türkiye’de iklim değişikliği ile ilgili politika ve programlarda öncelikli alanlardan biri olarak kabul edilmektedir. 27 Aralık 2023 tarihinde yayımlanan Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası ve Yerel Eylem Planları, 2021-2023 yılları arasında Türkiye ve Kolombiya’da hayata geçirilen Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı (Zero Carbon Building Accelerator- ZCBA) projesinin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu belgeler, Türkiye’nin 2053 net sıfır emisyon vizyonunu destekleyecek şekilde, binalara ait tüm yaşam döngüsü karbon salımlarının azaltımını hedeflemektedir.
ZCBA - Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı Projesi
Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı Projesi, 2050 yılına kadar net sıfır karbon emisyonu hedefleyen birçok ülke ve şehre, bina sektörünün iklim değişikliğiyle mücadele çabalarını desteklemek için küresel bilgi, deneyim paylaşımı ve teknik destek sağlayan bir girişimdir. ZCBA, Birleşmiş Milletler Çevre Programı (UNEP) ve Küresel Çevre Fonu (GEF) tarafından desteklenmektedir. Girişimin yürütücülüğünü ise World Resources Institute (WRI) üstlenmektedir. Türkiye'de yürütülen çalışmalara WRI Türkiye yerel liderlik sağlamıştır. Türkiye’den Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı (ÇŞİDB) ana faydalanıcı olarak yer almıştır ve ulusal ve yerel paydaşlarla yakın işbirliği içinde çalışılarak bina sektörünün karbonsuzlaşmasına yönelik dönüştürücü adımlar geliştirilmiştir. Gaziantep Büyükşehir Belediyesi ve Konya Büyükşehir Belediyesi ise pilot şehirler olarak yerel Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Eylem Planları geliştirilmesinde görev almışlardır.
Binalar, uzun ömürlü olmaları ve yüksek enerji tüketimleri nedeniyle küresel sera gazı emisyonlarının üçte birinden fazlasına neden olmaktadır. Ayrıca, inşaat sektörünün ekonomide kilit itici güç olması nedeniyle binalar, dünya genelinde ve Türkiye’de iklim değişikliği ile ilgili politika ve programlarda öncelikli alanlardan biri olarak kabul edilmektedir.
Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı Projesi, 10 Ekim 2022’de WRI Türkiye tarafından gerçekleştirilen ‘Yaşanabilir Şehirler Sempozyumu’nda tanıtılmıştı.
Tüm Yaşam Döngüsü Yaklaşımı: Operasyonel ve Gömülü Karbonun Azaltılması
Bir binanın tüm yaşam döngüsü boyunca oluşturduğu karbon ayak izi, yapı malzemelerinin üretimi, nakliye süreci, bakım, onarım ve yenileme işlemleri, binanın kullanımı sırasındaki enerji ve su tüketimi, yıkım süreci, yapı malzemelerinin geri dönüşümü ve ayrıştırılması gibi tüm emisyonları içermektedir.
Yapı malzemelerinin çıkarılmasından başlayarak inşaat alanlarına taşınmasına, ardından montaj, onarım, bakım, yenileme işlemlerine ve son olarak ömrü sonunda bertaraf edilmesine kadar olan süreçlerde harcanan enerji, gömülü enerji olarak adlandırılır. Bu süreçler sırasında salınan toplam karbon miktarı ise ‘Gömülü Karbon’ olarak sınıflandırılmaktadır ve binaların toplam çevresel etkisinin önemli bir bileşenini oluşturur. Kullanım dönemi boyunca meydana gelen "Operasyonel Karbon" emisyonları ise bir binanın işletme dönemi boyunca ısıtma, soğutma, havalandırma, aydınlatma, su tüketimi ve diğer mekanik ve elektrikli cihazların çalışması için tüketilen enerji kaynaklı sera gazı emisyonlarını ifade etmektedir.
Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı Projesi, 2050 yılına kadar net sıfır karbon emisyonu hedefleyen birçok ülke ve şehre, bina sektörünün iklim değişikliğiyle mücadele çabalarını desteklemek için küresel bilgi, deneyim paylaşımı ve teknik destek sağlayan bir girişimdir.
Bina Yaşam Döngüsü Karbon Emisyonları
Kaynak: Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası
Sera Gazı Emisyonlarını Azaltmanın En Etkili Yolu: Bina Verimliliği Yatırımları
Sıfır Karbon Binalar; enerji verimliliği oldukça yüksek, kalan enerji ihtiyacını yerinde yenilenebilir kaynaklardan veya yenilenebilir enerji santrallarından sağlayan, yaşam döngüsüne ait operasyonel ve gömülü karbon emisyonları en aza indirgenmiş, ortadan kaldırılması mümkün olmayan emisyonların ise karbon dengeleme ile sıfırlandığı binalar olarak tanımlanmaktadır. Sıfır Karbon Binaların iklim değişikliğine dirençli olması da gereklidir.
Bu binalar, kullanıcılarına daha iyi iç hava kalitesi, daha konforlu yaşam ve çalışma alanları ve daha düşük enerji faturaları gibi başka faydalar da sağlarlar. Günümüzde Sıfır Karbon Binaları hayata geçirecek mimari tasarımlar, inşaat uygulamaları, yapı malzemeleri ve teknolojiler mevcuttur.
Binalar aynı zamanda, iklim değişikliğine karşı mevcut olan en uygun maliyetli emisyon azaltım çözümü sunarlar. Binalarda verimliliğe yapılan her yatırım, enerji tedariki maliyetlerinde yaklaşık iki kat tasarruf sağlamaktadır. Barındırdığı potansiyele rağmen, bina sektöründe ekonomik uygulanabilirliği olan küresel enerji tasarruflarının %80'i henüz kullanılmamıştır. Karbon emisyonu azaltma ve iklim direnci hedeflerine ulaşmak için küresel bina stokunun 2050 yılına kadar net sıfır karbona ulaşması gerekmektedir.
Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası
Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası; günümüzde binaların iklim, enerji ve çevresel performansları tanımlanırken karbonsuzlaşma çabalarında en nihai hedefi olan Sıfır Karbon Binaların hayata geçirilebilmesi için rehberlik sağlamaktadır.
Yol haritasında, bina sektörüne yönelik sunulan karbonsuzlaşma stratejileri ‘İnşaat Yapım ve Yıkım’, ‘Yapı Malzemeleri’, ‘Mevcut ve Yeni Binalar’, ‘Yenilenebilir Enerji’, ‘Dirençlilik ve İklim Değişikliğine Uyum’, ‘Finansman’, ‘Toplumsal Cinsiyet Eşitliği’ alt başlıklarında sunulmuş; hedefler, alınacak önlemler ve yapılacak eylemler ile birlikte ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır. Bu eylemler, politika, teknoloji, kapasite geliştirme, farkındalık yaratma ve finans kategorilerinde planlanmıştır.
Yol haritasında belirlenen eylemlerin başarılmasında her bir paydaş grubunun alacağı olası görev ve sorumlulukları ayrıntılı olarak ‘Paydaşlar’ alt başlığında tanımlanmaktadır.
Binalar aynı zamanda, iklim değişikliğine karşı mevcut olan en uygun maliyetli emisyon azaltım çözümü sunarlar. Binalarda verimliliğe yapılan her yatırım, enerji tedariki maliyetlerinde yaklaşık iki kat tasarruf sağlamaktadır. Barındırdığı potansiyele rağmen, bina sektöründe ekonomik uygulanabilirliği olan küresel enerji tasarruflarının %80'i henüz kullanılmamıştır.
Yol haritasında öne çıkan eylemler arasında şunlar bulunmaktadır:
• Prefabrike/modüler inşaat uygulamalarının yaygınlaştırılması
• Temiz yakıtlı şantiye araçları/ekipmanı kullanımının yaygınlaştırılması
• Gömülü enerji ve karbona yönelik yasal düzenlemelerin geliştirilmesi
• Ulusal Çevresel Ürün Beyanı sistemi geliştirilmesi
• Yapı malzemeleri ulusal veritabanı geliştirilmesi
• Binalarda iklim dirençliliğinin sağlanmasına yönelik yasal düzenlemelerin geliştirilmesi
• Bina pasaportu sisteminin geliştirilmesi
• Kapsamlı tadilat kampanyalarının hayata geçirilmesi
• Binaların elektrifikasyonuna yönelik yol haritası hazırlanması
Raporu indirmek için link:
Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası
Türkiye Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Yol Haritası; günümüzde binaların iklim,enerji ve çevresel performansları tanımlanırken karbonsuzlaşma çabalarında en nihai hedefi olan Sıfır Karbon Binaların hayata geçirilebilmesi için rehberlik sağlamaktadır.
Gaziantep ve Konya Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Eylem Planları
Projeye ait yerel eylem planları, yol haritasıyla uyumlu olarak, binaların tüm yaşam döngüsü boyunca operasyonel ve gömülü karbon emisyonlarında önemli azaltımlar sağlamayı, yenilenebilir enerji kullanımını ve elektrifikasyonu arttırmayı ve tüm bina tiplerinde enerji verimliliği önlemlerinin uygulanmasını hedeflemektedir. Bu planlar, bina malzemeleri ve inşaat tekniklerinde yenilikleri, yeşil bina uygulamalarını teşvik etmeyi ve sürdürülebilir kentsel planlamanın finanse edilmesi ve desteklenmesi için kamu-özel ortaklıklarını öne çıkarmaktadır. Ayrıca, bina sektörü paydaşlarının teknik kapasitelerinin arttırılmasını da önceliklendirmektedir.
Raporları indirmek için linkler:
Gaziantep Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Eylem Planı
Konya Bina Sektörü Karbonsuzlaşma Eylem Planı
Gaziantep ve Konya için geliştirilen 100'den fazla eylem, ‘Yapı Malzemeleri’, ‘Mevcut Binalar’, ‘Yeni Binalar’ ve ‘Kentsel Planlama ve Dayanıklılık’ başlıkları altında toplanmıştır. Her başlık, ‘politika’ kategorisi altında ana eylemler içerirken ‘finans’, ‘teknoloji’ ve ‘teknik kapasite ve farkındalık’ kategorileri altında diğer destekleyici eylemler sunulmaktadır. Eylem planları aynı zamanda her iki şehir için önerilen pilot projeleri de içermektedir.
Projede yapılan etki analizleri ve geliştirilen azaltım önlemleri çalışmaları sonucunda, Gaziantep ve Konya'da belirlenen azaltım portföyünün uygulanmasıyla 2023'ten 2053'e kadar gerçekleşecek olağan emisyonlardan yaklaşık %28, 2053 yılında ise yaklaşık %47'lik bir azaltım sağlamanın mümkün olduğu belirlenmiştir. Belgeler, eylemlerin başarılı bir şekilde uygulanması ve 2030, 2040, 2053 yılı hedeflerine ulaşılması için yönlendirmeler içermekte; kapsamlı bina envanterlerinin oluşturulması, koordinasyon ekiplerinin kurulması, pilot çalışmaların hızla hayata geçirilmesi ve eylem planlarının düzenli olarak izlenip gerekli görüldüğünde güncellenmesi tavsiye edilmektedir.
Yol Haritası ve Eylem Planları 27 Aralık 2023’te Lanse Edildi
Sıfır Karbon Bina Hızlandırıcı Projesi'nin Kapanış Toplantısı ve projeye ait strateji belgelerinin resmi lansmanı, 27 Aralık 2023 tarihinde Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı ile Gaziantep ve Konya Büyükşehir Belediyesi temsilcilerinin katılımıyla gerçekleştirilmiştir. Tüm paydaşlar, belgelerin ‘bütünleşik’ bir bakış açısıyla hazırlanmış olmasının önemini vurgulayarak bu belgelerin tüm şehirlerde hızlı bir şekilde ele alınması gerektiği konusunda hemfikir olmuşlardır. Bu toplantı, söz konusu sürecin başlangıcı olarak kabul edilmiştir.
Yol haritası belgesi; Türkiye’de bina sektörünün karbonsuzlaşmasına yönelik tüm yaşam döngüsü perspektifiyle hazırlanan ilk ulusal strateji belgesidir ve büyük önem taşımaktadır. Gaziantep ve Konya için hazırlanan karbonsuzlaşma eylem planları, yerel girişimlerin ötesinde, ulusal yol haritasıyla birlikte diğer ülkelere ve şehirlere örnek teşkil edecek bir model sunmaktadır. Bu planlar, bina sektörüne yönelik ulusal ve yerel politikaların hizalanmasını sağlayarak, eylemlerin hızla hayata geçirilmesine değerli katkılar sunmaktadır.
* World Resources Institute (WRI); Brezilya, Çin, Kolombiya, Hindistan, Endonezya, Meksika ve Amerika Birleşik Devletleri'nde ofisleri bulunan, Afrika ve Avrupa’da ise bölgesel ofislere sahip küresel bir araştırma kuruluşudur. 2015 yılında WRI, şehirler özelindeki tüm programlarını WRI Ross Center for Sustainable Cities altında birleştirmiştir. WRI Türkiye de WRI Ross Center for Sustainable Cities’in Avrupa bölgesine bağlı proje ofisidir.
Yol haritası belgesi; Türkiye’de bina sektörünün karbonsuzlaşmasına yönelik tüm yaşam döngüsü perspektifiyle hazırlanan ilk ulusal strateji belgesidir ve büyük önem taşımaktadır. Gaziantep ve Konya için hazırlanan karbonsuzlaşma eylem planları, yerel girişimlerin ötesinde, ulusal yol haritasıyla birlikte diğer ülkelere ve şehirlere örnek teşkil edecek bir model sunmaktadır.
Kaynaklar
Intergovernmental Panel on Climate Change, ‘Synthesis Report of The IPCC Sixth Assessment Report’ (AR6), IPCC, 2023.
International Energy Agency, 01 02 2022. [Çevrimiçi]. Available: https://www.iea.org/topics/buildings.
International Energy Agency, ‘All countries targeted for zero-carbon-ready codes for new buildings by 2030’, 1 10 2022. [Çevrimiçi]. Available: https://www.iea.org/reports/ all-countries-targeted-for-zero-carbon-ready-codes-fornew-buildings-by-2030-2.
WRI, ‘Accelerating Building Efficiency: Eight Actions for Urban Leaders’, Washington DC., 2016.
